پایگاه رسمی علی‌رضا پنجه‌یی

من شاعر شعر دیجیتال هستم

از شعرتوگراف تا شعر دیجیتالی

علی رضا پنجه ای

اگر بخواهیم نقشی بنیادین برای مناسبات و ابزار راهبردی ( استراتژیک ) هر دوره­ای در پدیدآیی شکل نوین ارتباطات و تولیدات نشأت گرفته از آن قایل شویم باید اکنون که دوره­ی مطلق تأثیر انرژی الکترونیکی سپری شده و بسیاری از مناسبات روزمره بدون دخالت رایانه، اینترنت و دستگاه­های دیجیتالی رنگ و بوی نوعی عقب ماندگی از فرآیند برخورداری از تکنولوژی می­دهد ، و از سویی دیگر این تغییر باعث تغییر منطقی رویکرد عناصر جامعه به آگاهی از سوی دنیای دیجیتال­ست بنابراین این تغییر ساخت اطلاع رسانی از کتابت به دیجیتال امکاناتی مانند برخورداری هم زمان با دیدن متحرک یعنی شنیدن را نیز میسور می­سازد و با توجه به این که در شکل دیجیتالی شما قادر هستید که بتوانید اشکال را به حرکت وادارید بنابراین در عرصه­ی خلق آثار ادبی و در اینجا شعر ما با یک تحول بنیادین مواجه می­شویم که شکل مادر به خود می­گیرد به گونه­ای که انگار انسان تازه نوشتن را به صورت بدوی فرا گرفته بنابراین این فرآیند در آتی نزدیک شاهد تحولات اساسی در دنیای هنر و ادبیات خواهد بود، و در آن روز به روز نوآوری­های بسیاری را شاهد خواهیم بود، و پس از اینکه شرکت­های تولیدی انواع نرم افزارهای رایانه­ای متوجه نیاز به رایانه و دیجیتال برای خلق آفرینه­های هنری و ادبی شدند مطمئناً در برنامه نویسی خود به نیازهای خالقان آثار توجه بیشتری نشان خواهند داد هم از این رو با وعده به اینکه به زودی حرف­های تازه­تری در این خصوص خوایم شنید حرف های  زیر را با شما در میان
می­گذارم:

کم کم که شعر توگراف­ها ( شعرهای نگاره­ای ) شب و روز وسوسه­ی ذهن و زبانم شدند – و البته هرگز به صدور قطعیت به منظور نگاهی یک سویه به ذات شعر منجز نشد- این نظریه : « شعر اتفاقی ست که در زبان می­افتد » رفته رفته نزد دیدگاهم رنگ باخت چرا که نظریه­ی بالا بر اساس ساز و کارها مناسبات خاص تکنولوژیک زمان مشخص و محدودی می­توانست کارآیی داشته باشد، هم اینکه شعرتوگراف هم چون آیاتی از آسمان بر ذهن و زبانم باریدن گرفت، دیدم اگر بخواهم به قطعیتی در مبانی نقد نظری دست یازم که در محدوده­ی زمان و مکان دلالت پر
ثبات­تر و بلامنازعی یابد باید گفت :« شعر اتفاقی است که در اندیشه می­افتد » قطعیت برای این تأویل اندیشه شاعری که به نگاه در شعر گرایش یافته می­تواند بسیار ذاتی­تر از نظریه­ی پیشین باشد خاصه آن که رفته رفته شکل بدوی شعرتوگراف در ذهن و زبان شعرهایم به ساز و کارهای نوتری گرایش یافت [ نگاه کنید به شعرتوگراف2 – هنر و اندیشه­ی گیلوا به کوشش محمد تقی صالح پور ] و شعری هم به نام مربع تنهایی دارم که در سال 1381 سروده شده است.

همان طور که می­بینید ممکن نیست بنده به این تعادل موجود در وضعیت غیر کشف شهودی برسم گویی یک منطق ریاضی در ناخودآگاه آن­ها را طوری چیده که از هر طرف بخوانی همان محتوا را بدون تکرار حرف به تو نشان می­دهد. از راست به چپ، از چپ به راست، ضربدری، ستونی عمودی، ستونی افقی، و چهارخانه­ی مربع در داخل مربع بزرگ.

پساپس شعرتوگراف به وجوه تازه تری دست یازیدم به گونه­ای به نظرم رسید حال که رایانه و امکانات دیجیتالی در برنامه­های نرم افزاری طراحی شده برای گوشی­های همراه (موبایل)
 می­تواند امکان بهره وری از گراف و تصاویر انیمیشنی و صدا (آهنگ) را نیز در خود داشته باشد. این بود که به فکرم افتاد برای نمونه توسط گوشی همراهم شعری تعرفه کنم که توسط سرویس اس ام اس )  sms  ( به مخاطبین ارسال شود.

این البته در گفت و گوهای اینترنتی ( چت ) نیز کاربردهای گونه گون و تنوع طلبی می­تواند در پی داشته باشد:

«این روزها / در چشم  تو / این گونه­ام :  L   (تصویر انیمیشنی که

حرکت چشم و دهن در شکل عادی و اخم و ناراحتی) /

بی   زیر  نیم روز /

در دست تو{/ که آهنگی این چنین را  (شکل بلند گو که

آهنگی غمگین و عاشقانه را پخش می­کند) به خاطر می آورد و ...

حالا در  این شعرها سعی نکرده­ام دنبال کشف و شهود باشم چون فکر این گونه سرودن در پی شعرتوگراف و دیدن این امکانات در قسمت پیام کوتاه گوشی­های موبایل به ذهنم رسیده است، البته این مشغولیت ذهن بی­گمان در آتی آثار منحصری را در این خصوص در پی خواهد داشت.و اما من هرگز سودای احراز نام مبتکر و ابداع کننده نداشته­ام فکر می­کنم کسی دیگر در من می­خواهد گونه­ای از اشکال بدیع شعر را به جهان امروز با توجه به تکنولوژی زمان تعرفه کند.

من نیز آن چنان که در اعلان « من شاعر شعرتوگراف هستم » و از آن عبارت تنها سودای ارایه ی یک وضعیت جدید که امکان توسعه و گستردگی دارد را داشته­ام و لاغیر...  اکنون نیز از عبارت «من شاعر شعرتوگراف و شعردیجیتالی هستم » هرگز سودای ثبت گونه­ای از شعر را در انحصار خود ندارم بلکه بیشترینه ی دغدغه­ام با توجه با اینکه شعر در کتابت کمتر مورد توجه خوانندگان واقع شده، فکر می کنم مخاطبین آن را از طریق سمعی و بصری می­توانند رشد فزاینده­ای داشته باشند. بنابراین بی­آنکه خط بطلان بر این نظریه بکشم که شعر اتفاقی نیست که در زبان می­افتد با اطلاق « شعر اتفاقی است که در اندیشه می افتد » زبان را نیز در دل و اندیشه برده­ام.
 مانند صدا ( موسیقی، تصویر یا انیمیشن) همه­ی سعی من در این است که برای شعر جامعیت بیشتری قایل شویم.فکر می­کنم مخاطبین من نیز پس از اعلان « من شاعر شعرتوگراف هستم » شعرهای بسیاری در مطبوعات با امضایم خوانده­اند که ضرورتی برای بهره وری از گراف در آن ندیده­ام.

مخلص کلام این است که شعرهای نگاره محور ، پویا نمایه محور و صوت محور نیامده­اند که بگویند شعرهای مکتوب نباید سروده شوند بلکه آمده­اند خود را در کنار شعر مکتوب مطرح کنند. خاصه با توجه به مناسبات، تکنولوژی امروز که امکان بهره­وری از اندیشه­ی شعری را توسط سایر امکانات – به جز کتابت – نیز میسور می­دارد.

شعر در نگاره (شعرتوگراف) شعر در پویانمایه (شعر انیمیشنی) و شعر در آوا (شعرتو موزیک) (یا مجموعه ایشان شعر توگراف و شعر دیجیتالی ) هنوز خیلی جوان هستند و هست فعلی­شان در نطفه شکل گرفته، امیدوارم این نطفه با بهره­وری دوستان شاعر نوگرا بتواند با معرفی نمونه­های موفق ورق دیگری که حکایت از ذهن خلاق و نوآور شاعران پارسی­ست را بر اوراق ارزشمند ادبیات فارسی بیافزاید. خاصه اینکه این وجوه به شکل مادر مطرح هستند امید باروری و توسعه در اشکال بدیع­تر و دور از دسترس نمی­تواند باشد. همین جا نیز باید تأکید کنم دوستان شاعر خاصه جوانان تا این گونه شعر در ایشان نهادینه نشده از تمرین ابایی نداشته باشند اما به هنگام معرفی نمونه­های شعر وسواس و مشورت با دوستانی که به زیبایی­شناسی نوگرایانه­ی ایشان ایمان دارند را هرگز به فراموشی نسپارند، چرا که چنین آفرینه­هایی تنها در صورتی خواهد توانست در کنار کاخ ارجمند ادبیات پارسی جایی برای خود دست و پا کنند که قادر باشند در کنار سنت شعری ضرافت­های نوینی نیز نشان دهند نه اینکه با معرفی نمونه­های ابتر و ناپخته آفرینه­شان را بهانه­ای برای تاخت و تاز به ادبیات پیشرو و آوانگارد نزد کهنه پرستان نمایند.

متن برگرفته از ضمیمه‌ی شماره‌ی دوم  《...و》 هنر و ادبیات ادبیات امروز  آذر ۱۳۸۶، ص ۱۰ گیلان امروز