دوستان اهل قلم! و دوستان کتاب برای این که در این مکاره بازار توزیع کتاب حداقل کتاب هاتان برای آیندگان محفوظ بماند پیشنهاد می کنم دو نسخه از آثارتان را با نوشتن تقدیم نامه و امضاء به کتابخانه ی ملی رشت هدیه کنید. نشانی: رشت: میدان شهرداری، خیابان علم الهدی. کتابخانه ملی رشت.تلفن۲۲۲۲۳۰۲-۰۱۳۱(کد شهر)
كتابخانه ملي رشت. كتابخانه ملي رشت يكي از قديمي‌ترين كتابخانه‌هاي عمومي ايران است كه به ابتكار و هزينه مردم ساخته شده و فعاليت مي‌كند. از اين‌رو، وصف ملي بر آن گذاشته شده است.
در خردادماه 1306ش. چند تن از دانش‌دوستان شهر رشت، با هدف اعتلاي دانش مردم و ارتقاي سطح فرهنگ عمومي، جمعيتي را به‌نام "جمعيت نشر فرهنگ گيلان" بنيان نهادند كه يكي از هدف‌هاي اصلي آن تأسيس كتابخانه بود.
با استفاده از نفوذ معنوي، اداري، و اجرايي اعضاي جمعيت، به‌ويژه محمدعلي تربيت، رئيس وقت اداره معارف (آموزش و پرورش) گيلان، و بنيان‌گذار كتابخانه عمومي تربيت تبريز، زميني به مساحت 270 مترمربع از طرف شهرداري رشت در مركز شهر در اختيار اين جمعيت گذاشته شد تا عمليات ساختمان كتابخانه در آن آغاز شود. براي اين كار ابتدا يك مهندس يوناني به‌نام ديميتري از طرف جمعيت مأمور شد. اما عمليات ساختماني بلافاصله بعد از شروع به‌خاطر كمبود اعتبار متوقف شد. سال بعد با كمك مالي مجدد اعضاي جمعيت و اعانه‌هاي مردم، عمليات ساختماني شتاب گرفت و طبقه اول آن با چهار باب مغازه ساخته شد. اما بار ديگر به‌سبب بي‌پولي ادامه كار متوقف شد. اين بار اعضا به چاپ قبض‌هاي اعانه پرداختند. هنرمندان جمعيت چند نمايش بر صحنه بردند و از فروش بليط پولي جمع‌آوري كردند. به‌علاوه، با مساعدت رئيس اداره ماليات، بخشي از ماليات صدور برنج از استان به جمعيت داده شد. اما باز هم ساختمان به پايان نرسيد.
چند سال بعد، سرداراف، مهندس آلماني شهرداري رشت از سوي فضل‌الله زاهدي، فرمانده وقت ارتش گيلان، و پس از تأمين اعتبار، مأمور ساختمان كتابخانه شد. عمليات ساختماني طي نشيب و فرازهايي تا 1313 به‌طول انجاميد و همزمان با برگزاري هزاره فردوسي، ساختمان كتابخانه افتتاح شد. البته كار كتابخانه عملا از بهار 1309 در طبقه اول شروع شده بود، حتي در يكي از مغازه‌هاي چهارگانه آن استفاده از كتاب، مجله، و روزنامه به‌صورت رايگان، ولي در سطح محدودي آغاز شده بود.
تعداد كتاب‌ها در روز افتتاح 1759 جلد بود. همه آنها اهدايي اعضاي جمعيت و افراد نيكوكار شهر بود. نخستين رئيس كتابخانه، محمدعلي پيربازاري، از مجاهدان نهضت جنگل و همرزم ميرزاكوچك جنگلي بود كه در آن وقت رياست مريضخانه ملي (بيمارستان پورسيناي فعلي) را نيز برعهده داشت.
ساختمان اصلي و اوليه كتابخانه كه در زمان خود باشكوه محسوب مي‌شد، در دو طبقه احداث شده بود. چهار باب مغازه بزرگ در طبقه اول براي آن ساخته شده بود تا سرقفلي و اجاره بهاي آنها صرف كتابخانه شود. طبقه دوم هم داراي يك راهروي وسيع، يك تالار براي مطالعه مجلات و روزنامه‌ها، دو تالار مطالعه مجزا براي مردان و زنان، و يك مخزن كتاب بود.
در شهريور 1320، در زمان اشغال شهر توسط روس‌ها، ساختمان كتابخانه نيز به تصرف آنها درآمد و براثر بي‌مبالاتي سربازان روسي، بسياري از منابع كتابخانه، به‌ويژه بخشي از روزنامه‌هاي گيلان، از ميان رفت. بعد از رفتن روس‌ها، چندي هم ساختمان كتابخانه در اشغال قمارخانه‌اي به‌نام "كلوپ شاهپور" بود تا آنكه با مساعي بهاءالدين املشي، از بنيان‌گذاران اوليه كتابخانه، از تصرف قمارخانه‌دار درآمد و در خدمت مردم قرار گرفت. در دي‌ماه 1329، شهرداري قطعه زمين كوچكي از باغ پشت ساختمان خود را به كتابخانه داد تا در آن مخزن‌نسوز احداث كند.
كتابخانه ملي رشت در 1346، مجددآ 220 مترمربع زمين حاشيه خيابان به كتابخانه داده شد تا از آن براي ساختن يك تالار استفاده شود. بالاخره در 1370 كتابخانه موفق شد با كمك مردم و دولت طبقه ديگري بر بناي كتابخانه بيفزايد و تالار بزرگ و مناسبي به گنجايش 300 صندلي احداث كند.
كتابخانه ملي رشت هم اينك در سه طبقه با زيربنايي نزديك به 2000 مترمربع و دو تالار بزرگ خواهران و برادران با گنجايش 550 صندلي در مركز شهر رشت داير است.
ساعت كار كتابخانه طي سال‌ها به ميزان فعاليت هيئت امناي وقت بستگي داشته است. كتابخانه گاهي از 8 صبح تا 8 عصر يكسره باز و حتي روزهاي جمعه داير بوده و زماني تنها به 4 ساعت صبح و 4 ساعت عصر محدود مي‌شد.
درآمد كتابخانه از اجاره بهاي مغازه‌هاي آن (بعد از توسعه اخير، 7 باب)، حق عضويت اعضاي كتابخانه، حق عضويت اعضاي جمعيت نشر فرهنگ گيلان، اعانات شهرداري، و كمك مؤسسات و افراد نيكوكار تأمين مي‌شود. چون كتابخانه بودجه ثابت و كافي ندارد، نمي‌تواند براي روزآمد كردن سازمان فني خود هزينه كند و از اين جهت از نظر خدمات فني از كتابخانه‌هاي روز عقب‌تر است.
خريد كتاب غالبآ از بودجه مختصري كه كتابخانه در طول سال پس‌انداز مي‌كند، ميسر است. بر اين اساس تنها سالي يك بار به‌هنگام برپايي نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران، خريد صورت مي‌گيرد. البته در بيشتر موارد، مردم و خانواده‌هاي فرهنگ‌دوست شهر و استان، كتاب‌هاي خود را به كتابخانه اهدا مي‌كنند. افزون بر اين، مؤلفان، مترجمان، ناشران، و بعضي دانشگاه‌هاي قديمي كشور نظير دانشگاه تهران و دانشگاه تبريز انتشارات خود را به رايگان به كتابخانه ارسال مي‌دارند.
در 1363، يك گروه تحقيقات علمي و فرهنگي با شركت گروهي از محققان و پژوهشگران برجسته گيلان به‌نام "انجمن گيلان‌شناسي" تشكيل شد. چندين نمايشگاه كتاب بزرگ و قابل توجه نيز در كتابخانه برگزار شد و كمك مالي درخور توجهي را جلب كرد. خريد و سفارش تازه‌ترين كتاب‌هاي خارجي به‌ويژه كتاب‌هاي پزشكي و مهندسي از خارج از كشور، ارتباط دائم با كتابخانه‌هاي بزرگ ايران و جهان و ارائه يك سري خدمات فني كتابداري به شيوه مدرن به‌مدد كتابداران متخصص اداره‌كل فرهنگ و ارشاد اسلامي گيلان، از زمره فعاليت‌هاي آن دوره يعني سال 1363 بوده است.
در حال حاضر (1383) مجموعه كتابخانه حدود 140000 جلد است. همچنين كتابخانه داراي 642 جلد نسخه خطي است. مجموعه مطبوعات قديم گيلان، تعدادي تابلوي نقاشي، و اسناد و مدارك خطي، از اقلام برجسته اين كتابخانه مردمي است. تعداد كاركنان آن 6 تن است. اعضاي كتابخانه نزديك به 50 هزار نفر است كه از ميان آن 2500 تن عضو فعال هستند. بيشتر مراجعان كتابخانه را دانش‌پژوهان، دانشجويان، و دانش‌آموزان سال آخر دبيرستان تشكيل مي‌دهند.
"محمد تقی پور احمد جکتاجی"
پایگاه رسمی ادبی، رسانه ای و هنری